De stille kracht achter de sierteelttransitie
In de sierteeltregio werken agrarisch ondernemers, onderzoekers, overheden en banken samen aan een toekomstbestendige sector. Maar met zoveel verschillende partijen gaat die transitie niet vanzelf. De wetenschap kan helpen. Hoe? Met kennismakelaars, die achter de schermen hard werken om de sierteelttransitie op gang te helpen én houden.
Michelle Damen (Resilient Delta & TU Delft) en Martin Blokker (ACCEZ & Provincie Zuid-Holland) werken als kennismakelaars aan de totstandkoming van het Kennisprogramma voor de Regio Deal Sierteeltregio. Ze doen dat niet vanachter hun bureau, maar trekken de hele provincie door. “Soms staan we in de kassen of zitten we aan de keukentafel bij een teler, en dan zitten we in de bestuurskamer of vergaderen we met een waterschap,” vertelt Damen. “En vorige week waren we in het hart van de sierteeltregio, in Hillegom en Lisse, om met bestuurders en ondernemers na te denken over de toekomst van de Bollenstreek.”
“Na een rondleiding over het bedrijfsterrein dat al honderd jaar actief is in de Bollenstreek, kregen de bestuurders de kans om door te vragen naar de persoonlijke beweegredenen, zorgen en ideeën van een teler en een kweker. Dat is een complex gesprek, maar een gesprek dat we wel moeten voeren. Want we willen niet óver de sector, maar mét de sector praten.”
Wat maakt de sierteelttransitie zo complex?
Martin Blokker: “Er komen vier werelden samen: overheid, wetenschap, ondernemers en de financiële sector. Dat zijn werelden die elkaar nodig hebben om de sierteeltregio toekomstbestendig te maken, maar het zijn ook werelden die elkaar zelden gezamenlijk ontmoeten. Ze hebben allemaal een eigen taal, een eigen manier van denken en werken.”
Michelle Damen: “En ook een eigen tempo. De provincie en waterschappen richten zich op 2050, de teler kijkt naar zijn jaarbalans en aflossingstermijn van vijf jaar, de bank wil jaarlijks zwarte cijfers zien, maar stuurt ook op lange termijn trends. Die verschillende tijdslijnen maken het ingewikkeld.”
Martin Blokker: “De sierteeltregio kampt met verzilting, waterschaarste, strengere milieueisen, afnemend draagvlak in publieke opinie, concurrerende ruimteclaims, kapitaalintensieve bedrijven, een reële kans op een domino-effect van faillissementen als banken hun kredietkraan dichtdraaien. Iedereen wijst naar elkaar. Het resultaat is een institutionele void waarin niemand formeel verantwoordelijk is om het systeem in beweging te krijgen. Een klassiek voorbeeld van een wicked problem.”
Wat doen jullie als kennismakelaars?
Michelle Damen: “Wij zetten ons in om dat te doorbreken en het systeem wél in beweging te krijgen. We voeren daarvoor heel veel gesprekken. We vertalen beleid naar praktische handelingsperspectieven, en andersom. En we zorgen ervoor dat beleid en wetenschap niet losgezongen raken van de praktijk, van wat er op het erf gebeurt en wat ondernemers nodig hebben om de transitie te maken.”
Martin Blokker: “Voor een wetenschapper of een bankier is dat niet altijd even makkelijk te begrijpen. Die denkt: we wéten wat er moet gebeuren, want we hebben allerlei economische modellen en klimaatberekeningen, dus waarom komen die ondernemers nou niet in beweging? Maar een vijfdegeneratie teler denkt heel anders. Hij is bang dat hij straks zijn bedrijf niet kan overdragen aan de volgende generatie. De teler kijkt niet naar dat economische model – hij kijkt naar de portretten aan de muur van zijn vader, zijn grootvader, diens vader en grootvader – voorgangers die het stokje wel konden overdagen – en vraagt zich af of zijn foto daar ooit nog zal komen te hangen.”
En vertrouwen bouw je op door er steeds te zijn, ook als er nog niets op papier staat. Op die manier leggen we nu de basis voor het transitieprogramma dat er straks ligt
Een kennismakelaar doet dus veel meer dan informatie samenbrengen.
Martin Blokker: “Zeker. En we zijn ook zeker geen ‘makelaars’ in de zin dat we deals helpen sluiten. Onze taak is verbinden, onze deals zijn relaties. Dat is waar we bij willen helpen.”
Michelle Damen: “Vertrouwen opbouwen is daar ook een belangrijk onderdeel van. In een grote transitie als deze, waarbij er veel op het spel staat voor allerlei verschillende belanghebbenden, heb je dat vertrouwen nodig.”
Martin Blokker: “Absoluut. En vertrouwen bouw je op door er steeds te zijn, ook als er nog niets op papier staat. Op die manier leggen we nu de basis voor het transitieprogramma dat er straks ligt.”
Michelle Damen: “Dat maakt het werk van kennismakelaars ook wel onzichtbaar. Mogelijk ligt er straks een prachtig kennisprogramma waar miljoenen in worden geïnvesteerd. Maar het werk dat daaraan voorafging? Dat komt niet in het jaarverslag.”
Martin Blokker: “En dus ook niet in de begroting van transitieopgaven. Terwijl juist dat voorwerk cruciaal is om tot breed gedragen oplossingen te komen.”
Wat is er nodig om de rol van de kennismakelaar beter te borgen?
Martin Blokker: “Zoals een accountant standaard betrokken wordt bij de jaarrekening, zou het eigenlijk ook vanzelfsprekend moeten zijn om een kennismakelaar bij een transitieprogramma te betrekken.”
Michelle Damen: “En niet alleen als de basis wordt gelegd, maar ook als het onderzoeksprogramma loopt. We hebben ook kruisbestuivers nodig – mensen die de verbinding leggen tussen de wetenschappelijke disciplines, en de resultaten integreren tot één geheel. Bij Resilient Delta hebben we specialisten op dat gebied in huis: GLUON-onderzoekers.”
Martin Blokker: “Nu is onze rol binnen de transitie van de sierteeltregio nog best uniek, en moeten we vaak uitleggen wat een kennismakelaar doet. Ik hoop dat onze rol in de toekomst doodnormaal is. En vooral: dat andere sectoren, van havenlogistiek tot melkveehouderij, ook gaan werken met teams van kennismakelaars en kruisbestuivers.”
Kun je deze wetenschappelijke aanpak – met een centrale rol voor de kennismakelaar en de GLUON-onderzoeker – ook in andere sectoren toepassen?
Michelle Damen: “We hopen dat onze werkwijze – met scenario’s, economische modellen, gedragsanalyses, inventarisaties van cruciale knooppunten en tijdlijnen, nieuwe financiële instrumenten en beleidsprikkels – ook zal werken voor andere sectoren. Uiteindelijk streven we ernaar om de wetenschap, overheden, de financiële wereld en andere sectoren bij elkaar te brengen. Dat doen we door samenwerkingen op te zetten, maar bijvoorbeeld ook door expert meetings te organiseren. Dit voorjaar vond zo’n expert meeting plaats: Finance Solutions for a Resilient Delta. De sierteeltregio was een belangrijk onderwerp, maar het was veel breder: het ging over de financiering van klimaatrisico’s in Nederland, en het belang van samenwerking om cruciale sectoren toekomstbestendig te maken.”
Martin Blokker: “Iedere sector heeft zijn eigen unieke context. Het vergt heel veel tijd om van tevoren het vertrouwen op te bouwen met stakeholders die soms veel te verliezen hebben, maar ook tijdens het onderzoek alle complexiteit goed te vatten in de data. We zullen deze aanpak in nog één of twee andere sectoren moeten toepassen om zeker te weten dat het herhaalbaar is.”
Michelle Damen: “Wanneer we deze deep dive herhalen in andere sectoren, leren we natuurlijk ook veel over de manoeuvreerruimte die sectoren hebben voor hun transitie in Nederland. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat er nieuwe vormen van financiële regulering of stimulansen nodig zijn om ondernemers in staat te stellen de transitie te maken. Deze inzichten hopen we in een groot nationaal onderzoeksconsortium te kunnen onderzoeken, samen met de ambassadeurs van het NL-AAA Klimaatbestendig initiatief van het Deltaprogramma.”
